نفقه چیست؟
آیا میدانید تمام احتیاجات متعارف زن جزء نفقه محسوب می شود؟
در قانون به مجموعه نیاز های مادی زن در اصطلاح حقوقی نفقه گفته میشود. نفقه حق زن است و تامین آن بر عهده مرد و جزء تکالیف او به شمار میآید. ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی در خصوص ارکان و میزان نفقه بیان می کند که نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل البسه غذا مسکن اثاث منزل و هزینههای درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرضی.
در ازدواج دائم تأمین نفقه به عنوان یک تکلیف بر عهده شوهر قرار داده شده است در صورتی که در عقد موقت یا همان صیغه زن حق نفقه ندارد مگر اینکه خلاف آن در هنگام عقد نکاح موقت شرط شده باشد.
چرا که تکلیف مرد به دادن نفقه ناشی از حکم قانون است و قابل اسقاط نمی باشد بلکه هر قرارداد مخالف آن خواهد از نکاح باشد و یا بعد از آن باطل است.
همچنین برگزاری مراسم عروسی یا برگزار نشدن آن تأثیری در آن ندارد بلکه به محض وقوع عقد نکاح دائم تکلیف مرد در پرداخت نفقه شروع میشود بنابراین تا زمانی که رابطه زوجیت میان زن و مرد برقرار است تحت اصول و شرایطی که در ادامه مباحث بیان خواهد شد نفقه به زن تعلق میگیرد و تنها به واسطه جاری شدن طلاق است که نفقه زن قطع خواهد شد. البته مواردی هستند که استثنا قرار داده شده است که در مطالب بعدی به آن خواهیم پرداخت.
معنای کلمه نفقه
همانطور که بیان کردیم مجموعه نیازهای مادی زن در اصطلاح حقوقی نفقه نامیده میشود.
نفقه از نظر لغوی یعنی خرج کردن یا تأمین هزینههای زندگی زن و فرزند و قوانین مدنی نفقه در ماده ۱۱۰۷ اصلاحی سال ۱۳۸۱ تعریف شده است نفقه زوجه عبارت است از تمامی مایحتاج و احتیاجات متعارف زندگی متناسب با وضعیت او از قبیل خوراک پوشاک اثاث منزل هزینه های درمانی بهداشتی مسکن خادم در صورت عادت یا نیاز به واسطه این نقصان یا بیماری، پس به طور کل نفقه حق زن و تامین آن بر عهده مرد است که قانون مدنی ایران ریاست خانواده را نیز از ویژگیهای مرد می داند و در کنار این قضیه مسئولیت مالی و اقتصادی خانواده به خصوص تامین مایحتاج و نیازهای متعارف و در حد شان و منزلت زن را بر عهده مرد نهاده است که برای آن شرایط و ضمانت اجرای حقوقی و کیفری پیش بینی و قانون گذاری کرده است تا در سایه این تکلیف و ضمانت اجرای مربوطه کانون و بنیان خانواده از گزند فروپاشی تا حد زیادی در امان باشد.
مصادیق نفقه
همانطور که گفته شد در ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی یعنی تامین همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، در این خصوص ارکان و اجزایی که در این ماده بیان شده است جنبه انحصاری ندارد و صرفاً به عنوان مثال آورده شده اما هر آنچه که طبق عرف و رسوم جاری جامعه مورد احتیاج زن باشد نفقه وی به حساب میآید و شوهر بایستی به عنوان رئیس خانواده که وظیفه تامین معاش زن و فرزندان خود را بر عهده دارد تمامی نیازهای مادی متناسب با عرف را در زندگی برای زن فراهم کند.
اما سوالی که در خصوص این ماده یعنی ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی پیش میآید این است که آیا مسکن باید متناسب با وضعیت زن باشد صرف نظر از اینکه مرد، متمکن یعنی دارای توان مالی باشد یا نه ؟
وکیل نفقه پاسخ میدهد که تشخیص متناسب و متعادل بودن مسکن با وضعیت زن در مواقع بروز اختلاف بر عهده دادگاه رسیدگی کننده به دعوای مطالبه نفقه است که از سوی زن علیه مرد مطرح شده است زیرا در مواقعی ممکن است موضوع انتخاب مسکن و محل زندگی برای زوجه و خانواده او دارای اهمیت بسیاری باشد خانواده زوجه میتوانند که در هنگام تنظیم عقد ازدواج حق و اختیار تعیین مسکن و محل آن را به صورت شرط ضمن عقد بر عهده زن قرار بدهند.
برای مثال اگر زن از محل زندگی خود راضی نباشد و شوهر بی توجهی به این موضوع کند زن میتواند با استفاده از شرط ضمن عقدی که به موجب آن اختیار تأمین مسکن به او داده شده است مرد را به تهیه مسکن با توجه به نیاز خود ملزم نماید ولی اگر این شرط در عقدنامه قید نشده باشد قطعاً حق تعیین آن بر عهده مرد و طبق صلاحدید او می باشد.
انواع نفقه
- نفقه در مدت عده طلاق رجعی
- نفقه در طلاق بائن
- نفقه در فسخ نکاح
- نفقه زن در عده وفات شوهر
- نفقه زمان گذشته و آینده زوجه
نفقه از چه زمانی به زن تعلق میگیرد؟
- زمانی که عقد دائم باشد که طبق ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است.
بنابراین همان طور که گفتیم در عقد موقت زن حق نفقه نخواهد داشت و بر اساس ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی مگر اینکه در عقد موقت نفقه شرط شده باشد یا عقد مبنی بر آن جاری شده باشد. یعنی مثلاً مرد ماهیانه فلان مبلغ را به عنوان نفقه به زوجه بپردازد. اما بر اساس ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زن نیز میتواند تا زمانیکه مهریه به او تسلیم نشده از ایفای وظایف شرعی و قانونی خود امتناع و خودداری کند ولی همچنان نفقه اش را دریافت کند به عبارتی این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. - در زمان تمکین کامل زن از مرد. زیرا از جمله وظایفی که بر اساس شرع و قانون بر عهده زن و مرد قرار دارد تمکین کردن می باشد تمکین در لغت به معنای الزام و اجبار است در واقع صرفا تکلیفی یک طرفه نیست بلکه دوجانبه می باشد که بر عهده زن و مرد قرار دارد و یکی از تکالیف زوجین در مقابل یکدیگر این است که از هم تمکین کنند. در این خصوص باید اشاره کنیم که تمکین باید به طور کامل و در هر زمان و مکان باشد اعم از تمکین عام و تمکین خاص لذا تمکین ناقص به این شکل که مدتی تمکین کند و مدتی هم که نکند فایده ای ندارد از این رو :
در ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی آمده است: هرگاه زن بدون مانع شرعی از ادای وظایف زوجیت خودداری کند مستحق نفقه نخواهد بود.
شرایط تعلق نفقه به زن
خانواده از اصلی ترین نهاد اجتماعی است که در طول تاریخ بشر در پرتو و آداب و رسوم و باور ملت ها شکل گرفته و متحول شده است.
منابع دینی و قانون برای هر یک از اعضای خانواده اعم از زن و شوهر فرزند پدر و مادر حقوقی را وضع و در مقابل این حقوق وظایفی را برای هر یک معین کرده برخی از این جنبه مادی و برخی جنبه غیر مادی دارند که در این مبحث سعی بر آن شده که برخی از این حقوق و وظایف بپردازیم.
منظور از اسباب نفقه یعنی سبب و دلیل ایجاد حق نفقه برای زن .
در مورد اسباب نفقه و شرایط و مطالبه آن بین فقها و حقوقدانان اختلافی وجود ندارد و همه آنها سبب به وجود آمدن نفقه را “زوجیت و خویشاوندی” میدانند. یعنی علاوه بر این که زن به واسطه ازدواج به او فقط تعلق میگیرد، بعضی از افراد نیز به واسطه خویشاوندی بین آنها گاها پرداخت نفقه ضرورت پیدا میکند. منظور از خویشاوندی فقط شامل خویشان نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی باشد یعنی نفقه میان پدر و فرزندان و نوادگان و اجداد پدری برقرار می باشد ولی میان خواهر و برادر و عمو و دایی و عمه و خاله برقرار نیست. ضمنا نفقه میان خویشاوندان سببی مانند عروس و پدر شوهر و مادرشوهر و داماد و مادرزن و یا پدر زن و غیره و خویشان رضایی یعنی کسی که از زن دیگر شیر خورده برقرار نیست .
” بنابراین توضیح اگر زن و فرزند نیاز به نفقه احتیاجات ضروری زندگی داشته باشند میتوانند علیه شوهر یا پدر در دادگاه خانواده و یا شورای حل اختلاف اقدام طرح دعوای مطالبه نفقه کنند ولی خواهر و برادر یا اقوام سببی و رضاعی نمیتواند علیه یکدیگر دعوای مطالبه نفقه مطرح نمایند.”
ضمن اینکه مقررات پرداخت نفقه به زن و فرزندان تفاوتهایی با هم دارند که در مقالات بعدی شرح مفصل نفقه فرزندان بیان شده است. پس تا زمانی که رابطه زوجیت میان زن و مرد برقرار است تحت شرایطی به زن نفقه تعلق میگیرد اما چنانچه به واسطه طلاق یکطرفه یا طلاق توافقی از یکدیگر جدا شوند و یا ازدواج آنها به دلایل قانونی فسخ شود نفقه زن قطع می شود مگر اینکه زن باردار باشد. ضمنا اگر مردی هم پیش از یک همسر داشته باشد باز هم مرد متعهد و مکلف به پرداخت نفقه و رعایت عدالت در رابطه زناشویی میان آنها میباشد.
شرایط تعلق نفقه به زن بعد از طلاق چگونه است ؟
شرایط تعلق نفقه بعد از طلاق به نوع طلاق بستگی دارد، که امکان دارد طلاق از نوع رجعی باشد یا از نوع طلاق بائن.
اگر طلاق رجعی باشد که در این نوع طلاق، در مدت عده این حق برای شوهر وجود دارد که به همسر مطلقه خود رجوع کند یعنی زن به نوعی همسر مرد به حساب می آید؛ در این صورت زن شرایط تعلق نفقه را داراست.
اما در طلاق بائن که مرد در زمان عده حق رجوع به زن را ندارد، شرایط تعلق نفقه به زن هم وجود ندارد. البته این مسئله منوط به این است که زن حامله نباشد، چرا که اگر زن حامله باشد تا زمان وضع حمل است که زن شرایط تعلق نفقه را دارا میشود.
در ادامه توضیحات شرایط کامل تعلق نفقه به زن را خدمتتان عرض می کنیم.
شرایط تعلق نفقه به زن چیست؟
شرایط تعلق نفقه به زن شامل دو مورد است، و این دو شرط لازم هستند یعنی زن باید این دو شرط را حتما انجام دهد تا نفقه به وی تعلق بگیرد. این دو شرط عبارتند از:
۱_ عقد دائمی باشد.
۲_زن از مرد تمکین نماید.
“شرط اول”
در مورد اول اختلاف نظر وجود ندارد همچنان که در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی آمده است در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است.
بنابراین همانطور که گفتیم در ازدواج موقت زن نفقه ندارد مگر اینکه در زمان عقد موقت شرط شود که مثلاً مرد ماهیانه خود فلان مبلغی را به عنوان نفقه به زوجه خود بپردازد.
“شرط دوم”
در این خصوص باید اشاره کرد که تمکین باید به طور کامل و در هر مکان و زمان باشد اعم از تمکین عام و تمکین خاص. لذا تمکین ناقص به این شکل مدتی تمکین کند و مدتی نکند فایده ندارد. از این رو در ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی آمده است : هرگاه زن بدوندماتع شرعی از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.
مانع شرعی یعنی اگر زن به دلیل عذر شرعی و به اصطلاح در احرام بودن یعنی در سفر زیارت خانه خدا و اعتکاف بودن یا به واسطه مرضی
مانند بیماری نتوانست تمکین خاص از مرد داشته باشد، باز هم مستحق نفقه می باشد. به عبارتی اگر در این شرایط تمکین نکند باز هم مرد باید به او نفقه پرداخت کند. چرا که بعضی موقع ها بیماری های روحی و روانی و بیماریهای جسمی حرکتی و ژنتیکی مانع تمکین خاص زن از مرد است که به مروز زمان به واسطه سردی که میان آنها بروز میکند اختلافات عدیده ای بین آنها ایجاد و کار آنها به درگیری های فیزیکی و لفظی کشیده خواهد شد. حتی بسیاری از والدین زوجین و نزدیکان آنها به جای راهنمایی و مشاوره درست به فرزندانشان آنها را تحریک به دعوا خشونت و در نتیجه طلاق میکنند غافل از آنکه این سردی ها ریشه پزشکی دارد بنابراین زوجین با آگاهی از راههای درمان آن می توانند در جهت بهبود روابط عاطفی خود کمک شایانی کنند.
“یک نکته کاربردی در تمامی محاکم دادگاه اینکه اثبات تمکین خاص بسیار سخت است، چون یک مسئله شخصی بین زوجین است و به راحتی در دادگاه قابل اثبات نیست.”
تمکین به چه معناست و ارتباط آن با نفقه چیست ؟
در خصوص تمکین زن از شوهر که موضوع بسیار مهمی است وکیل مطالبه نفقه میگوید تشخیص اموری که مرد میتواند از همسر خود انتظار داشته باشد بستگی به آداب و رسوم اجتماع دارد.
در عرف قانونی و حقوقی تمکین در دو معنای تمکن و تمکین خاص به کار برده می شود که معنای متفاوتی دارند.
- تمکین عام
در اصطلاح حقوقی به معنای اطاعت از مرد در امور زندگی مشترک می باشد مانند سکونت در منزلی که شوهر انتخاب کرده و خروج از منزل بدون اجازه مرد و حسن معاشرت با شوهر یعنی خوش رفتاری و رعایت نظافت آرایش خود برای شوهر به نحوی که زمان و مکان و شرایط خانوادگی آنها اجازه میدهد. همچنین تبعیت از امور جنسی مرد.
- تمکین خاص
که ناظر بر روابط زناشویی بین زوجین است در واقع زن باید زمینه برطرف کردن همه نیازهای متعارف و ممکن برای زناشویی را فراهم نماید. البته ناگفته نماند که شرایط تمکین خاص یک امر مطلق نیست و زن موظف به انجام این امر بر طبق زمان و مکان و عرف می باشد . همچنین مواردی وجود دارد که موجب عدم تمکین میباشد، به طور مثال در شرایطی که مرد مبتلا به بیماری های مقاربتی باشد زن میتواند از تمکین امتناع کند ولی همزمان نیز نفقه دریافت نماید.
نفقه به چه کسانی تعلق نمی گیرد؟
نقطه مقابل تمکین، عدم تمکین زن از شوهر است که این عدم تمکین در قانون نشوز نام دارد که مانع استقرار نفقه است. به عبارتی به زن ناشزه نفقه تعلق نخواهد گرفت که البته اثبات آن بر عهده شوهر می باشد و زن برای گرفتن نفقه نیاز به اثبات تمکین خود ندارد و کافی است دلیل رابطه زوجیت را به دادگاه بدهد.
پرداخت نفقه و توان مالی مرد
پرداخت نفقه و تعیین میزان و مبلغ آن در سال ۱۴۰۰
پرداخت نفقه و تعیین میزان و مبلغ آن در سال ۱۴۰۰ با توجه به نیازهای زن متفاوت میباشد، همچنین بستگی به توانایی مالی مرد به عنوان پرداخت کننده نفقه دارد که یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده ای است که در این خصوص مطرح میباشد. به همین دلیل امکان تعیین مبلغ و میزان دقیق و نرخ ثابت نفقه زوجه برای سال ۱۴۰۰ عملا امکان پذیر نیست.
نفقه جاریه چیست؟
اولین حالت در زمان طلاق رجعی است که مرد باید در زمان عده نفقه بپردازد و دومین مورد در زمانی است که زن به ایفای وظایف کامل خود در منزل میپردازد یعنی زن تمامی شرایط تعلق نفقه را در منزل همسر خود رعایت میکند. برای ادامه مطلب مقاله نفقه جاریه را مطالعه بفرمایید.
نفقه زن بعد از فوت شوهر
در این خصوص با توجه به ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی ایران اختلاف نظر وجود دارد. در این ماده آمده است ” در عده وفات زن حق نفقه ندارد”
که عده ای بر این باورند که این ماده مطلق است یعنی چه زن باردار باشد چه نباشد نفقه ندارد.
اما برخی با توجه به عدالت قضایی و انصاف و ملاک حکم مندرج در ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی و فلسفه پرداخت نفقه زن حامله، در طلاق رجعی و طلاق بائن و فسخ نکاح گفته اند که حکم مندرج در ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی مربوط به زن غیر باردار است. اما در مورد زن باردار تا وضع حمل است که مستحق نفقه از ارث میراث شوهر متوفی می باشد.
نفقه زوجه در دوران عقد
پرداخت نفقه در دوران عقد نیز شرایط خودش را دارد.
پاسخ به این سوال از این جهت مبهم است که در دوران عقد ، اصولا زن و مرد به طور کامل مستقل با یکدیگر زندگی نمیکنند و در منزل مشترک سکونت ندارند و همچنین از آنجایی که روابط زناشویی زن و مرد تا قبل از ازدواج مرسوم نیست، بنابراین در اینجا نه تمکین عام صورت گرفته شده است و نه تمکین خاص .
به همین خاطر برخی بر این باورند که نفقه زن تنها پس از ازدواج است که به او تعلق می گیرد و قبل از ازدواج یعنی در دوران عقد نفقه ای به زن تعلق نمی گیرد، زیرا نفقه زن در دوران عقد خیلی منوط به تمکین از مرد نیست ولی با ازدواج و رفتن به زیر یک سقف است که رسمیت پیدا میکند.
اما چنین نکته ای صد در صد قابل پذیرش نیست زیرا بر اساس ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی ، ” همین که نکاح به طور صحت واقع شد ، روابط زوجیت یا همان رابطه زناشویی بین طرفین ایجاد و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود و طبق قانون مدنی، به محض اینکه نکاح و ازدواج دائم میان زوجین برقرار شد، مکلف به پرداخت نفقه زن و تمکین هستند”
پس در نهایت همین که عقد ازدواج بسته شد و زوجین زیر سند ازدواج را امضا کردند حقوق و تکالیف مشترک آنان برقرار می شود که یکی از این حقوق حق نفقه زن می باشد که مرد مکلف به پرداخت آن در مقابل زن است .
این مطلب را هم بخوانید: طلاق در دوران عقد
نفقه زن در دوران نامزدی
باتوجه به تجارب و تعدد پرونده در خصوص نفقه، بعد از مبحث تعلق نفقه به زن در دوران عقد ، این دغدغه برای بسیاری از بانوان مطرح است که آیا نفقه در دوران نامزدی هم به زن تعلق میگیرد؟
بعد از بررسی اینکه نفقه در دوران عقد به چه شکل است به پاسخ این سوال میپردازیم . گفتیم یکی از شروط مهم تعلق گرفتن نفقه به زن این بود که عقد زوجیت دائم میان زن و مرد اتفاق بیفتد، در صورتی که عقد موقت باشد یا فسخ و باطل شود نفقهای به زن تعلق نمیگیرد.
بنابراین با توجه به این نکات در دوران نامزدی به زن هیچ نفقه ای تعلق نخواهد گرفت. چرا که نه عقد دائمی میان زوجین جاری شده و نه تکالیف قانونی میان آن دو ایجاد شده است.
نفقه زن خانه دار
در خصوص نحوه تعیین نفقه زن خانه دار در سال ۱۴۰۰ چند نکته حقوقی وجود دارد.
• اول اینکه برای تعیین میزان نفقه زن خانه دار در سال ۱۴۰۰ ابتدا زوجه باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست مطالبه نفقه بدهد.
• دوم اینکه کلیه مدارک لازمه را نیز باید ضمیمه دادخواست نفقه کند. از جمله کپی سند ازدواج ، کپی شناسنامه و غیره .
• سومین مورد اینکه برای تعیین میزان نفقه زن در سال ۱۴۰۰، ضمن بررسی های حقوقی لازم توسط قاضی دادگاه مبنی بر استحقاق دریافت نفقه، یعنی اگر زن شرایط و استحقاق دریافت نفقه را داشته باشد دادگاه حکم به پرداخت نفقه، توسط شوهر را صادر خواهد کرد.
نکته گاها در مواقعی ممکن است دادخواست نفقه زنان خانه دار، با مانع مواجه شود. مثلا در صورت اثبات عدم تمکین زن از شوهر یا اثبات ناشزه بودن زن ، سبب می شود که دادخواست نفقه زن خانه دار رد شود. اما اصولأ از آنجایی که زن خانه داری که در منزل شوهر خود سکونت دارد از شوهر خود تمکین عام و خاص می کند، اگر شوهر ادعا کند که زن خانه دارش از وی تمکین نمی کند اثبات این موضوع توسط خود شوهر بایستی در دادگاه انجام گردد.
یک مسئله مهم در مورد نحوه تعیین نفقه زنان خانه دار ، آن است که معمولا مقدار و میزان نفقه زنان توسط کارشناس دادگاه تعیین میشود و در نهایت بعد از آن است که قاضی دادگاه حکم به پرداخت آن صادر خواهد نمود
انحلال زوجیت و پرداخت نفقه
عده به معنای مدت زمانی بعد از طلاق که بعد از انقضای آن زن این اختیار را دارد تا با مرد دیگری ازدواج کند.
مطابق با ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی بیان میکند که نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اینکه طلاق در حالت نشوز واقع شده باشد. در طلاق رجعی یعنی طلاقی که در آن حق بازگشت وجود دارد زن در مدت عده در حکم زوجه است و مرد حق رجوع داردبنابراین میتوان از شوهر نفقه دریافت کند اما با توجه به متن ماده اگر طلاق در حال نشوز واقع شده باشد یعنی اگر مرد زن را به واسطه نافرمانی یا بدخلقی و ترک منزل بدون علت طلاق داده باشد در مدت عده زن حق نفقه ندارد.
موارد ساقط شدن نفقه
در مورد سقوط نفقه مواردی هستند که باعث می شود هیچ نفقه ای به زن تعلق نگیرد و مرد هیچ تکلیفی به پرداخت آن ندارد.
بنابراین در این مورد اگر زن برای مطالبه نفقه خود به دادگاه مراجعه کند مرد در دفاع از خود می تواند به مواردی که موجب سقوط نفقه زن است استناد کند که در این صورت یعنی در صورت اثبات، نفقه زن قطع شده و مرد تکلیفی به پرداخت آن نخواهد داشت.
در زیر به موارد پنجگانه سقوط نفقه می پردازیم.
- نشوز : نشوز به معنای ناسازگاری، سرکشی و تمرد است. هنگامی که زن از انجام وظایف خود در برابر شوهر کوتاهی کند ناشزه محسوب میشود و به حکم ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی به واسطه عدم انجام تکالیف و وظایف زوجیت مستحق نفقه نمیباشد. نشوز مصادیق مختلفی دارد از جمله خروج بدون اجازه شوهر از منزل، عدم تمکین عام و خاص، مسافرت بدون اجازه مرد یا اشتغال بدون رضایت مرد که با اثبات آنها از سوی زوج از طریق دعوای الزام به تمکین و نفقه زن قطع میشود.
- عقد موقت : ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی مقرر می دارد در عقد موقت زن حق نفقه ندارد مگر اینکه در زمان عقد شده یا آن که عقد بر مبنای آن جاری شده باشد.
- فوت شوهر: برابر ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی در عده وفات شوهر، زن حق نفقه ندارد مگر اینکه زن باردار باشد که تا وضع حمل از اموال به جا مانده از مرد نفقه پرداخت میشود.
- طلاق بائن : برابر ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی زن در طلاق بائن حق نفقه ندارد مشروط بر اینکه باردار نباشد و طبق ماده ۱۱۴۵ طلاق در موارد زیر بائن است :
- طلاق که قبل از نزدیکی واقع شود.
- طلاق یائسه
- طلاق خلع و مبارات مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد یعنی به مال یا مهریه ای که به مردم داده تا به واسطه آن رضایت مرد را برای مطلقه کردن خودش جلب نماید مراجعه نکند.
- سومین طلاق که بعد از سه وصلت متوالی به عمل میآید اعم از اینکه وصلت در نتیجه رجوع باشد یا نتیجه نکاح جدید.
۵. فسخ نکاح: طبق ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی فسخ نکاح یکی از موارد سقوط حق نفقه است مشروط بر اینکه زن باردار نباشد. فسخ از موارد انحلال نکاح محسوب میشود که در مواد ۱۱۲۱ به بعد قانون مدنی به آن اشاره شده از جمله جنون و عیوب زن و شوهر.
“نکته قابل توجه اینکه مرد میتواند با مراجعه به دادگاه خانواده و طرح دعوا با موضوع الزام به تمکین زن وی را محکوم به تمکین کند که در صورت عدم تمکین نفقه زن قطع میشود. بنابراین به صرف عدم تمکین زن و بدون اثبات آن در دادگاه مرد نمی تواند از پرداخت نفقه زن دائمی خود امتناع نماید.”
قانون جدید نفقه در سال 1401
از جمله دغدغه هایی که در خصوص نفقه از طرف بسیاری از بانوان بعد از ازدواج مطرح می شود این است که میزان نفقه زن در سال ۱۴۰۰ چقدر میباشد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت در ایران چون نرخ تورم هر ساله متغیر است و مبلغ تعیین نفقه متاثر از آن است بنابراین نرخ ثابتی در این خصوص وجود ندارد.
در نتیجه مبلغی که برای نفقه زوجه تعیین می شود به شکلی نیست که برای همه زنان به صورت مساوی باشد، زیرا نیازهای مادی بانوان با یکدیگر دارای تفاوت های چشمگیری بوده بنابراین میزان نفقه در سال ۱۴۰۰ برای تمامی بانوان یکسان نیست بلکه در نهایت این کارشناس نفقه است که میزان آن را با در نظر گرفتن تمامی عوامل و شرایط تعیین خواهد کرد.
ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه
به طور کلی عدم پرداخت نفقه ممکن است به دو دلیل باشد یکی استنکاف یعنی خودداری کردن و دیگری عجز یعنی ناتوانی که پرداخت نکردن آن شامل ضمانت اجرای مدنی و کیفری میباشد که به طور مفصل آن را شرح میدهیم.
الف _ ضمانت اجرای مدنی به شرح ذیل است:
• محکومیت مرد به پرداخت نفقه
طبق ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی زن میتواند با تقدیم دادخواست مطالبه نفقه به دادگاه از قاضی بخواهد که با تعیین مقدار نفقه، مرد را ملزم به پرداخت آن نماید.
• تامین نفقه از محل اموال زوج غایب یا مستنکف
یعنی مطابق ماده ۱۲۰۵ قانون مدنی اگر مرد غایب باشد یا به هر دلیلی از پرداخت نفقه خودداری کند در صورت عدم امکان الزام وی به پرداخت نفقه زن، دادگاه میتواند با مطالبه و درخواست زن از اموال متعلق به مرد به مقدار نفقه در اختیار زن قرار دهد مانند ارثیه ای که متعلق به مرد می باشد.
• استقراض و قرض از خویشان زوجین و تأمین نفقه زن
بدین صورت که اگر اموالی از مرد غایب یا مستنکف یعنی خودداری کننده از پرداخت نفقه در اختیار نباشد هر شخص دیگری میتواند با اجازه دادگاه نفقه را به عنوان قرض بپردازد و بعدا از شخص غایب یا همان زوج مستنکف مطالبه نماید.
• درخواست طلاق از طرف زن
در صورتی که هیچ یک از زمان اجراهای قبلی ممکن نباشد و اموالی از مرد شناسایی نشود زن میتواند به استناد ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی برای طلاق به دادگاه خانواده مراجعه کند و دادگاه مرد را مجبور به طلاق می نماید حتی اگر علت عدم پرداخت نفقه به واسطه عسر و تنگدستی مرد باشد.
ب _ ضمانت اجرای کیفری به شرح ذیل است:
الزام شوهر به پرداخت نفقه با ضمانت اجرایی کیفری نیز همراه است زیرا اگر زوج مرتکب تخلف شود و ترک انفاق نماید عمل او جرم محسوب می شود که مجازات حبس را برای مرد در پی دارد. بنابراین ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ ترک انفاق زن را در صورت استطاعت و توان مالی شوهر و با وجود تمکین زن، حبس از سه ماه و یک روز تا ۵ ماه مقرر کرده اما با وضع ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و اجرای آن از اردیبهشت سال ۱۳۹۲ مجازات مقرر در این ماده جایگزین ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی سابق شده یعنی به استناد ماده هرکس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را درصورت تمکین ندهد یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب النفقه خودداری کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم خواهد شد.
” قابل توجه اینکه تعقیب کیفری مرد به دلیل جرم ترک انفاق منوط به شکایت شاکی خصوصی یعنی زن است که در صورت گذشت زن از شکایت خود در هر زمان، تعقیب کیفری یا اجرای مجازات متوقف می شود”
وکیل نفقه
زمانی که شرایط تعلق نفقه توسط زوجه به درستی اجرا شود و یا این که زن در زمان عده باشد و مرد از پرداخت نفقه امتناع کند، زن می تواند با مراجعه به دادگاه بابت پرداخت نفقه از مرد شکایت کند. اما قبل از هر اقدامی توصیه وکلای حقوقی دادفر این است که برای به نتیجه رسیدن روال پرونده خود حتما از مشاوره تخصصی یک وکیل که زیر نظر وکیل متخصص طلاق توافقی یا یکطرفه و متبحر در این حوزه انجام می شود استفاده کنید تا نتیجه مطلوب را در روند دادرسی پرونده خود دریافت نمایید.
نمونه دادخواست مطالبه نفقه ایام زوجیت
مشخصات طرفین:
نام، نام خانوادگی،نام پدر،شغل، محل اقامت،شهر،خیابان، کوچه،شماره پلاک
خواهان
خوانده
وکیل یا نماینده
تعیین خواسته:
مطالبه نفقه ایام زوجیت به میزان…. ریال به انضمام کلیه خسارات قانونی با صدورقرار تامین خواسته
دلایل و منضمات:
کپی مصدق عقدنامه عندالقتضاء، شهادت شهود، کارشناسی
ریاست محترم مجتمع قضایی …….
با سلام، احتراماً به استحضار میرساند:
اینجانب به استناد کپی مصدق عقدنامه شماره…. مورخ / / با خوانده عقد ازدواج دائمی در دفترخانه …….. منعقد کرده ایم. نظر به اینکه حسب مواد ۱۱۰۶ و ۱۱۰۷ قانون مدنی تعیین نفقه زوجه بر عهده شوهر می باشد، خوانده از این کار خودداری و استنکاف مینمایند فلذا رسیدگی و صدور حکم به پرداخت نفقه ایام زوجیت از تاریخ…… لغایت ……مدت ……… ماه (و تا زمان رسیدگی و صدور و اجرای دادنامه ) فعلاً به میزان….. ریال مستندا به مواد ۱۹۸ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی و ۱۱۰۶ و ۱۱۰۷ به انضمام جمع خسارات و هزینه دادرسی در حق این جانب مورد استدعاست. برای تعیین میزان نفقه متعلقه نیز با لحاظ شئونات مربوطه به جلب نظر کارشناس استناد می نماید. ضمنا با توجه به اینکه خواسته در معرض تضییع می باشد به استناد ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی بدوا صدور قرار تامین خواسته و اجرای آن قبل از ابلاغ وفق ماده ۱۱۷ آن قانون نیز تقاضا میشود.
نفقه زوجه در صورتی که همسر (مرد) صغیر و مجنون می باشد به چه صورت است؟
در صورت صغیر بودن و مجنون بودن مرد پرداخت نفقه به عهده پدر و جد پدری است ولی اگر صغیر و مجنون ولی خاص یعنی پدر و جد پدری نداشته باشد برای او نصب قیم می شود و دادگاه پرداخت نفقه را بر عهده قیم قرار خواهد داد.
در صورتی که زوج غایب مفقودالاثر باشد نفقه به چه صورت است:
زن به دادگاه مراجعه می کند و محکمه (حاکم شرع) از اموال غایب حکم به پرداخت نفقه را خواهد داد.
نحوه و معیار محاسبه میزان نفقه زن
در برخی مواقع زن و مرد با یکدیگر توافق میکنند که مبلغ نفقه زن چقدر باشد در چنین شرایطی محکمه نقشی در محاسبه و میزان نفقه زن ندارد.
اما در بعضی مواقع شرایطی پیش می آید که زن و مرد نمیتوانند بر سر میزان نفقه به تفاهم و توافق دو طرفه برسند، در این حالت دادگاه میزان نفقه زن را محاسبه می کند و قاضی به درخواست زن یا مرد میزان نفقه را با صدور قرار کارشناسی به کارشناس تعیین نفقه واگذار میکند، در نتیجه کارشناس میزان نفقه را محاسبه و به قاضی دادگاه اعلام می نماید.
نفقه فرزند بعد از طلاق
مبلغ نفقه فرزند را دادگاه خانواده با توجه به وضعیت فرزند از نظر موقعیت اجتماعی شرایط سنی و نیازهای روزمره تعیین میکند.
نکته ۱: چنانچه در شروط ضمن عقد ذکر شده باشد که در صورت واگذاری حضانت فرزند به مادر تامین مخارج با مادر است در اینجا پدر موظف به پرداخت نفقه فرزند نخواهد بود.
نکته ۲: چنانچه مادری به صورت داوطلبانه هزینههای زندگی فرزندش را برای مدتی تامین کند به معنای وظیفه او نسبت به این عمل نبوده و میتواند هر زمانی که خواست پرداخت نفقه فرزند را از پدرش درخواست نماید.
نکته ۳: چنانچه پدر فوت کرده باشد حضانت فرزند با مادر خواهد بود اما پدربزرگ پدری وظیفه دارد تا مخارج زندگی کودک را تامین کند.
نفقه بعد از پایان زوجیت
بعد از فوت زوج زن باید عده وفات شوهر را نگهدارد قاعدتاً زمانی که زن در مدت عده به سر میبرد طبق قانون نفقه از اموال متوفی (زوج) پرداخت می گردد و اگر متوفی مالی نداشته باشد از اموال نزدیکان مرد نفقه به زوجه تعلق میگیرد.
نفقه در طلاق رجعی
در مدت طلاق رجعی بعد از اجرای صیغه طلاق در زمان عده به زن نفقه تعلق میگیرد، طبق قانون در طلاق رجعی که مرد در مدت عده زن حق رجوع دارد ملزم به پرداخت نفقه است مگر اینکه طلاق رجعی در حال نشوز زن واقع شده باشد.
نفقه طلاق بائن
در طلاق بائن برخلاف طلاق رجعی مرد در زمان عده طلاق حق رجوع به زن را ندارد پس با این وصف زن حق نفقه نخواهد داشت و عملاً طرفین حق و حقوقی نسبت به یکدیگر ندارند.
نفقه در فسخ نکاح
با فسخ نکاح که شرایط فسخ در قانون ذکر گردیده عملاً رابطه زوجیت و حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر قطع میشود که در این حال نفقه به زوجین تعلق نخواهد داشت.
تقدم نفقه زوجه بر سایرین
اگر مرد موظف به پرداخت نفقه تعداد زیادی از افراد باشد در اینجا نفقه زن بر همه آنها مقدم خواهد بود زیرا مرد در ابتدا موظف است به پرداخت نفقه همسرش و بعد از آن سایرین. زیرا همانطور که در بالا گفتیم حتی در مواقعی که زن شاغل بوده و درآمدی دارد باز هم مردم موظف به این تکلیف خود می باشد.
نکتهای که حائز اهمیت است این است که زن میتواند برای مطالبه نفقه حال و گذشته خود به وکیل نفقه مراجعه نمایید همچنین مطالبه نفقه اقارب نیز میتواند توسط وکیل انجام شود.
آنچه که شایان ذکر است این است که نفقه از حقوق قانونی و شرعی زوجه می باشد و در صورت طرح ادعای عدم تمکین از سوی مرد این ادعا حتماً باید در دادگاه اثبات شود. در دعاوی که مطالبه نفقه به وکیل نفقه سپرده می شود اثبات ادعای عدم تمکین و نشوز زن راحت تر انجام میشود.
نفقه از جمله موارد حقوقی بحث برانگیز است و مواردی که شامل نفقه می شود بسیار گسترده می باشد چرا که در صورت عدم آگاهی کافی ممکن است در احقاق حق خود دچار مشکلات بسیاری شده و در نهایت
پس از تلاش بسیار نتوانید حق و حقوق خود را دریافت کنید. در چنین مواردی بهترین راه اینست از وکیل نفقه کمک گرفته شود تا در صورت نیاز به اثبات حق نفقه و جرم ترک انفاق در دادگاه دلایل و مدارک محکمه پسند ارائه شود.
وکیل نفقه
قانون گذار کاملاً زن را از پرداخت نفقه معذور ساخته و حتی اگر زن شاغل هم باشد باز هم مرد را به موظف به پرداخت این وظیفه قانونی کرده است و هرگونه سرپیچی کردن مرد از پرداخت نفقه همسر خود مجازاتی را در پی خواهد داشت.
این نکته را بدانید که اگر مردی وظیفه پرداخت نفقه را به خوبی انجام ندهد و همسرش از او ناراضی باشد میتواند به کمک وکیل به دادگاه مراجعه نموده و درخواست نفقه را بدهد در این صورت دادگاه برای توضیح مرد را احضار کرده و به دلیل عدم پرداخت نفقه را جویا می شود، در اینجا اگر مردی با وجود توانایی مالی خود از پرداخت نفقه همسرش خودداری کند دادگاه به او فرصت پرداخت نفقه را میدهد.
اگر باز هم در پرداخت نفقه کوتاهی کند و یا حتی بضاعت مالی نداشته باشد وکیل می تواند از دادگاه برای زن دادخواست طلاق را درخواست نماید.