قانون مجازات اسلامی، برای هر جرمی مجازاتی را تعیین کرده است. این مجازاتها که به اسم مجازاتهای تعزیری یا بازدارنده شناخته میشوند، دارای درجههای گوناگونی هستند. حال با توجه به درجه جرم تعزیری، ممکن است قانون مواردی مثل تخفیف یا آزادی مشروط را برای مجرمین درنظر بگیرد.
منظور از آزادی مشروط این است که مجرم قبل از پایان دوره محکومیتش در زندان آزاد میشود. البته این آزادی مشروط شرایط خاص خود را دارد. حال سوال اینجاست که آیا آزادی مشروط در جرایم مواد مخدر نیز وجود دارد یا خیر؟ برای دریافت پاسخ این سوال، تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
آزادی مشروط چیست؟
آزادی مشروط به معنی آزادی مجرم قبل از تمام شدن دوره محکومیتش است. چنانچه در ماده 58 قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است:
«در مورد محکومیت به حبس تعزیری، دادگاه صادر کننده حکم میتواند در مورد محکومان به حبس بیش از ده سال پس از تحمل نصف و در سایر موارد پس از تحمل یک سوم مدت مجازات به پیشنهاد دادستان یا قاضی اجرای احکام با رعایت شرایط قانونی، حکم آزادی مشروط صادر کرد»
آزادی مشروط زمانی به فرد داده میشود که شرایط گفته شده در قانون را داشته باشد. در واقع هر مجرمی مشمول این قانون نمیشود. بعد از آزادی مشروط نیز فرد با پابند الکترونیکی و تحت نظر مقامات وارد زندگی اجتماعی میشود. در تمام مدت رفتار او تحت کنترل خواهد بود، در صورت ارتکاب جرم آزادی مشروط نیز لغو خواهد شد. اما اگر به دستورات دادگاه عمل کند، آزادی میشود.
شرایط استفاده از آزادی مشروط در جرائم مواد مخدر
همانطور که گفته شد، هر مجرمی قادر به استفاده از این آزادی نیست. قانونگذار در ماده 58 قانون مجازات اسلامی، مواردی را تعیین کرده است که مجرم باید آن را داشته باشد تا بتواند درخواست آزادی مشروط نماید:
- گذراندن بخشی از مجازات حبس در زندان. یعنی حداقل باید نصف مدت محکومیت را در زندان سپری کرده باشد. مثلا اگر به 10 سال حبس محکوم شده است، باید حداقل یک سوم آن را در زندان گذرانده باشد. نکته مهمی که در اینجا وجود دارد این است که اگر مجازات فرد به دلایل مختلفی تخفیف خورده باشد، مثلا 10 سال تبدیل به 7 سال شده باشد، ملاک اعطای آزادی مشروط همان 7 سال است.
- داشتن حسن اخلاق و رفتار در مدت اجرای مجازات خود.
- پشیمانی واقعی از کاری که انجام داده است به طوری که مشخص باشد بعد از آزادی دیگر مرتکب آن رفتار نمیشود. تشخیص آن نیز با رئیس زندان، دادیار یا بازپرس است.
- مجرم بتواند ضرر و زیان وارد شده را بپردازد. بدیهی است این کار با تشخیص دادگاه و موافقت مدعی خصوصی انجام خواهد شد.
- محکوم قبل تا پیش از آن، از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد. حتی اگر یک روز هم از آزادی مشروط استفاده کرده باشد، دیگر قادر نخواهد بود آن را درخواست نماید.
مدت زمان آزادی مشروط در جرائم مواد مخدر
مدت زمان آزادی مشروط، معمولا به اندازه بقیه مدت مجازات میشود اما دادگاه به تشخیص خود میتواند آن را تغییر دهد. به طوری کلی آزادی مشروط نباید از یک سال کمتر و از 5 سال بیشتر باشد. مگر اینکه مدت زمان باقی مانده حبس کمتر از یک سال باشد. در این صورت مدت زمان آن به اندازه زمان باقیمانده خواهد بود.
آزادی مشروط مشمول چه نوع جرائمی میشود؟
با توجه به ماده 58 قانون مجازات اسلامی، آزادی مشروط فقط درباره مجازاتهای حبس تعزیری اعمال میشود. یعنی سایر مجازاتهای حبس که در قانون آمده است، از دایره شمول این قانون خارج هستند.
در نتیجه میتوان گفت که آزادی مشروط شامل موارد زیر نمیشود:
- مجازات حبس برای کسانی که به دلیل رعایت نکردن حکم مجازات تکمیلی، مجازت آنها به حبس تبدیل شده است.
- مجازاتهای حبس حدی. مثل سرقت در مرتبه سوم
- مجازات حبس افرادی که به دلیل ناتوانی در پرداخت جزای نقدی به حبس محکوم شدهاند. یعنی یا آن را نپرداختهاند یا اموالی نداشتهاند که از آنها پرداخت شود.
- مجازات حبس برای محارب که به تبعید محکوم شده است.
- مجازات حبس ابد.
- طبق ماده ۴۵ از قانون مبارزه با مواد مخدر در خصوص جرایم مرتبط با مواد مخدر در صورتی که مجازات جرم حبس بیش از ۵ سال باشد و قاضی، حکم به حداقل مجازات قانونی داده باشد.
چگونگی دادن آزادی مشروط
درخواست آزادی مشروط باید از جانب فرد محکوم شده انجام شود. او باید تقاضای خود مبنی بر آزادی مشروط را به مسئولین زندان تحویل دهد. اگر مسئول زندان حسن اخلاق و رفتار زندانی را تایید کرده و پشیمانی واقعی و عدم ارتکاب مجدد جرم توسط او را تشخیص داد، درخواست آزادی مشروط او به دادگاه ارسال میشود.
تصمیمگیری نهایی درباره آزادی مشروط به عهده دادگاهی است که رای نهایی را صادر کرده است. میتواند دادگاه بدوی یا تجدیدنظر باشد.
آثار و نتایج آزادی مشروط
از آنجایی که آزادی فرد مشروط است، پس از بسیاری از حق و حقوق اجتماعی همچنان محروم خواهد بود. در واقع دوره آزادی مشروط به این معنی است که فرد میتواند مابقی دوران مجازاتش را خارج از زندان سپری کند، اما همچنان محدودیتهایی برای او وجود خواهد داشت. مثل اینکه او باید در محلی اقامت کند که مورد تایید ناظران باشد و اجازه خروج از آنجا را ندارد. همچنین این افراد با پابند الکترونیکی کنترل خواهند شد.
اگر فرد در دوران آزادی مشروط همچنان حسن رفتار داشته باشد و به تمامی مقرارت پایبند باشد، سپس از آزادی کامل برخوردار میشود. اما این مسئله موجب پاک شدن سابقه کیفریاش نخواهد بود.
چگونگی لغو شدن آزادی مشروط
فرد محکوم شده باید در مدت آزادی مشروط به مقرراتی که متناسب با جرم او تدوین شده، پایبند بوده و از آنها تخطی نکند. بر اساس ماده 61 قانون مجازات اسلامی، چنانچه متهم در این دوران بدون هیچ عذر موجهی، دستورات دادگاه را انجام ندهد، در دفعه اول یک یا دو سال به مدت آزادی مشروطش افزوده خواهد شد. در صورتی که جرمش را تکرار کند، یا یکی از جرائم عمدی موجب حد، قصاص، دیه و تعزیر را مرتکب شود، علاوه بر مجازات جرم جدید، مدت باقیمانده محکومیت او نیز به اجرا درخواهد آمد.
آزادی مشروط با پابند الکترونیکی
توسعه علم و تکنولوژی در برخی موارد به کمک قانون آمده تا مجازاتهای مناسبتری را برای مجرمین اعمال کند. یکی از این موارد استفاده از پابند الکترونیکی در آزادی مشروط برای برخی جرائم است.
ماده 62 قانون مجازات اسلامی به دادگاه این اجازه را داده است که در جرائم تعزیری از درجه پنج تا درجه 8، در صورت وجود شرایط آزادی مشروط و بارضایت محکوم، او را در مکانی مشخص تحت نظارت سامانههای الکترونیکی قرار دهد که همان استفاده از پابند میباشد.
در تبصره دو همین ماده آمده است که در حبسهای تعزیری درجه دو، سه و چهار نیز محکوم میتواند بعد از گذارندن یک چهارم دوره مجازات خود، از این قانون استفاده کند.
انواع حبسهای تعزیری
همانطور که گفته شد، حبسهای تعزیری درجه بندیهای متفاوتی دارند که نشان دهند نوع جرم و میزان مجازات آن است:
- حبس تعزیری درجه یک: مجازات 25 سال حبس
- حبس تعزیری درجه 2: مجازات حبس 15 تا 25 سال
- حبس تعزیری درجه 3: مجازات 10 تا 15 سال حبس
- حبس تعزیری درجه 4: مجازات حبس 5 تا 10 سال
- حبس تعزیری درجه 5: مجازات 2 الی 5 سال زندان
- حبس تعزیری درجه 6: مجازات حبس 6 ماه تا 2 سال
- حبس تعزیری درجه 7: مجازات حبس 91 روز تا 6 ماه
- حبس تعزیری درجه 8: مجازات حبس 3 ماه
آیا آزادی مشروط مشمول جرائم مواد مخدر میشود؟
از آنجایی که جرائم مواد مخدر، جزو جرائم تعزیری هستند، در نتیجه مشمول این قانون خواهند شد. یعنی آزادی مشروط در جرائم مواد مخدر نیز اعمال میشود. اما شرایط آن باید به کلی رعایت گردد.
در جرائم مواد مخدر، مجرم زمانی میتواند از آزادی مشروط استفاده کند که به مجازات حبس بیش از ده سال محکوم شده باشد و نصف مدت مجازاتش را نیز گذرانده باشد. پس مواردی که افراد به حبس ابد محکوم شدهاند یا مجازات اعدام آنها به حبس ابد تغییر یافته است، نمیتوانند از آزادی مشروط بهره ببرند.
در باقی شرایط مثل عدم استفاده از آزادی مشروط در گذشته، حسن اخلاق و رفتار و پرداخت ضرر و زیان نیز مانند سایر جرائم خواهد بود.
همچنین محکومین در جرائم مواد مخدر، چنانچه در این دوره باز هم مرتکب جرم شوند، شرایط لغو آزادی مشروط و جریمه آنها نیز مشابه با سایر جرائم خواهد بود.
ماده 45 قانون مبارزه با مواد مخدر و لغو آزادی مشروط
قانونگذار در سال 1396 ماده واحدهای را برای قانون مبارزه با مواد مخدر تصویب کرد که به موجب آن، فرد حتی اگر تمام شرایط درج شده برای آزادی مشروط را داشته باشد، باز هم نمیتواند از آن استفاده کند. در واقع این قانون یک استثنای مهم برای استفاده از آزادی مشروط در جرائم مواد مخدر به شمار میآید.
در این ماده آمده است:
« مرتکبان جرائمی که در این قانون دارای مجازات اعدام یا حبس ابد هستند در صورت احراز یکی از شرایط ذیل در حکم مفسد فی الارض میباشند و به مجازات اعدام و ضبط اموال ناشی از مواد مخدر یا روانگردان محکوم و در غیر این صورت حسب مورد «مشمولین به اعدام» به حبس درجه یک تا سی سال و جزای نقدی درجه یک تا دو برابر حداقل آن و «مشمولین به حبس ابد» به حبس و جزای نقدی درجه دو و در هر دو مورد به ضبط اموال ناشی از جرائم مواد مخدر و روان گردان محکوم میشوند:
- الف – مواردی که مباشر جرم و یا حداقل یکی از شرکا حین ارتکاب جرم سلاح کشیده یا به قصد مقابله با مأموران، سلاح گرم و یا شکاری به همراه داشته باشند.
- ب – در صورتی که مرتکب نقش سردستگی یا پشتیبان مالی و یا سرمایه گذار را داشته یا از اطفال و نوجوانان کمتر از هجده سال یا مجانین برای ارتکاب جرم استفاده کرده باشد.
- پ – مواردی که مرتکب به علت ارتکاب جرائم موضوع این قانون، سابقه محکومیت قطعی اعدام یا حبس ابد یا حبس بیش از پانزده سال داشته باشد.
- ت – کلیه جرائم موضوع ماده (4) این قانون مشروط بر اینکه بیش از پنجاه کیلوگرم باشد و مواد موضوع ماده (8) این قانون مشروط بر اینکه بیش از دو کیلوگرم باشد و در خصوص سایر جرائم موضوع ماده (8) در صورتی که بیش از سه کیلوگرم باشد. اجرای این بند نسبت به مرتکبان، متهمان و مجرمان قبل از لازم الاجرا شدن این ماده منوط به داشتن یکی از شرایط بندهای (الف)، (ب) یا (پ) نیز میباشد.
تبصره – در مورد جرائم موضوع این قانون که مجازات حبس بیش از پنج سال دارد در صورتی که حکم به حداقل مجازات قانونی صادر شود، جز در مورد مصادیق تبصره ماده 38 (مجکومینی که پس از صدور حکم به نحوی با نیروی انتظامی یا سازمان عمل کننده همکاری نمایند و اقدام آنها منجر به کشف شبکهها گردد)، مرتکب از تعلیق اجرای مجازات، آزادی مشروط و سایر نهادهای ارفاقی به استثنای عفو مقام معظم رهبری مذکور در بند (11) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسی بهره مند نخواهد شد و در صورتی که حکم به مجازات بیش از حداقل مجازات قانونی صادر شود دادگاه میتواند بخشی از مجازات حبس را پس از گذراندن حداقل مجازات قانونی به مدت پنج تا ده سال تعلیق کند.»
در نتیجه میتوان چنین نتیجه گرفت که محکومین در جرائم مواد مخدر تنها زمانی حق استفاده از آزادی مشروط را دارند که علاوه بر شرایط عمومی ذکر شده در قانون، شرایط اختصاصی قانون مبارزه با مواد مخدر را نیز دارا باشند.
جرائم مواد مخدر
جرائم مربوط به مواد مخدر در تمامی کشورهای دنیا جرم محسوب میشود. این جرائم شامل تولید، توزیع، حمل و نگهداری آنها میشود. قانون مجازات اسلامی نیز با توجه به این مسئله، مجازاتهایی را برای آن تعیین کرده است.
در قانون ایران، مواد مخدر به دو دسته سنتی و صنعتی تقسیم شده و هر کدام مجازاتهای خاص خودشان را دارند
مجازات مواد مخدر سنتی
مواد مخدر سنتی همانهایی است که در طبیعت یافت شده و سابقه طولانی بین مردم دارد. از مواد مخدر سنتی میتوان به تریاک، خشخاش، ماری جوانا، گل، بنگ و غیره اشاره کرد. هرچند این مواد عوارض کمتری نسبت با مواد صنعتی دارند. اما این مسئله باعث نمیشود از آنها چشم پوشی کرد.
مجازات حمل، نگهداری، فروش، مخفی کردن این دسته از مواد مخدر با توجه به وزن مواد متفاوت است که در قانون مجازات اسلامی به شرح زیر ذکر شده است:
- مجازات 1 تا 50 گرم، جریمه نقدی به همراه حداکثر 50 ضربه شلاق
- مجازات 50 تا 500 گرم: جریمه نقدی و 70 ضربه شلاق.
- مجازات 500 تا 5 کیلو گرم، جریمه نقدی، 74 ضربه شلاق و حبس از 5 تا 10 سال اگر مجرم برای اولین بار دستگیر میشود. چنانچه جرم را دوباره تکرار کرد، علاوه بر این مجازاتها اموال او مصادره خواهد شد. اگر برای بار سوم مرتکب این کار شود، مجازات اعدام نیز به این مجازاتها اضافه خواهد شد.
- مجازات 20 تا 100 کیلوگرم، علاوه بر مجازاتهای ذکر شده در بند قبلی، در ازای هر کیلو موارد مخدر، جریمه نقدی نیز خواهد شد. در صورت تکرار جرم، اموال مجرم نیز مصادره میگردد.
- مجازات بیش از 100 کیلوگرم، علاوه بر جریمه نقدی و شلاق، حبس ابد خواهد بود.
چنانچه این جرائم را ماموران دولتی انجام داده باشد، انفصال دائم از خدمت نیز جزو مجازاتهای آنها خواهد بود.
مواد مخدر صنعتی
مواد مخدی صنعتی که هر روز مدل جدیدی از آن روانه بازار میشود، طرفداران زیادی در بین جوانان و نوجوانان دارد. از این دسته مواد مخدر میتوان به کریستال، کراک، شیشه، اکتازی، آمفتامین، هروئین، سورچه و غیره اشاره کرد.
حمل، نگهداری، تولید و توزیع این مواد مجازاتهای بیشتری نسبت به مواد مخدر سنتی دارد که به شرح زیر است:
- مجازات 5 سانتی گرم، جریمه نقدی همراه با 50 ضربه شلاق.
- مجازات 5 سانتی گرم تا 1 گرم، جریمه نقدی و 70 ضربه شلاق.
- مجازات 1 تا 4 گرم، جریمه نقدی و مجازات حبس از 2 تا 5 سال حبس به همراه 70 ضربه شلاق.
- مجازات 4 تا 15 گرم، جریمه نقدی، 5 تا 8 سال حبس و 70 ضربه شلاق.
- مجازات 15 تا 30 گرم، جریمه نقدی، 10 تا 15 سال حبس و 70 ضربه شلاق.
- مجازات بیش از 30 گرم، اعدام و مصادره اموال مجرم.
عالی