بر اساس مقررات قانون مجازات اسلامی چنانچه فردی بنا به دلایلی مورد ضرب و جرح واقع شود، با توجه به اینکه قانونگذار اقدام به ضرب و جرح را جرم انگاری نموده است، فرد مضروب می تواند از ضارب نزد مراجع ذیصلاح قضایی شکایت نماید. « ضرب و جرح در یک معنای ساده عبارت از آسیب رساندن به اعضای بدن دیگری می باشد که طبق قانون و مقررات جرم محسوب می شود و برای آن مجازات تعیین شده است».
قربانیان جرایم مربوط به ضرب و جرح درصورت اقامه دعوا میبایست مطابق قواعد مطروحه در آیین دادرسی کیفری اقدام نموده و شکایت خود را پیگیری نمایند تا نظام قضایی، ضارب را به کیفر اعمال خویش برساند. در این نوشتار به بررسی نحوه شکایت ضرب و جرح، مراحل و سایر جزئیات قانونی مربوط به شکایت ضرب و جرح خواهیم پرداخت.
نحوه و مراحل شکایت ضرب و جرح
شکایت جرم ضرب و جرح میبایست مطابق مقررات قانون آیین دادرسی کیفری و بر اساس ضوابط قانونی انجام گیرد که ذیلاً به مراحل آن به طور مختصر اشاره خواهیم نمود:
1. مراجعه به کلانتری محل وقوع جرم یا تماس با مرکز فوریت های پلیسی و تنظیم صورتجلسه مربوطه
در این خصوص فرد مضروب (شاکی) میبایست به مرکز فوریت های پلیسی یا کلانتری محل وقوع نزاع و درگیری که ضرب و جرح در همان محل واقع شده است مراجعه نموده و اقدام به ارائه گزارش مربوطه و تنظیم صورتجلسه نزد مأمور یا ضابط کلانتری نماید و مدارک مورد نیاز خود اعم از مدارک شناسایی شامل کارت ملی و در صورت وجود، شهود را ارائه نماید.
لازم به ذکر است درصورت لزوم، کلانتری مورد نظر ، فرد مضروب یا همان شاکی را جهت بررسی و معاینات پزشکی به نزدیک ترین مرکز پزشکی قانونی ارجاع داده تا مورد معاینه دقیق پزشکی قرار گرفته و میزان ضرب و جرح وارده مشخص گردد.
2. ارسال پرونده به دادسرای محل وقوع جرم
پس از تنظیم صورتجلسه کلانتری نزد ضابط قضایی و عندالزوم تنظیم گزارش پزشکی قانونی، پرونده از سوی کلانتری به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم که صلاحیت رسیدگی به پرونده ضرب و جرح را دارد ارجاع می گردد.
سپس سرپرست دادسرا اقدام به بررسی شکوائیه، گزارش و صورتجلسه کلانتری و سایر مدارک نموده و پرونده را درصورت تکمیل بودن، نزد بازپرس یا دادیار دادسرا ارجاع میدهد و پس از ارجاع پرونده به شعبه دادیاری یا بازپرسی دادسرای مزبور، رسیدگی به شکایت شاکی به جریان می افتد.
3. ارسال احضاریه به طرفین پرونده
پس از بررسی پرونده، بازپرس یا دادیار شعبه اقدام به ارسال احضاریه و دعوت از شاکی جهت اخذ توضیحات مربوطه نموده و سپس درصورت احراز وقوع جرم و انتساب آن به متهم، با صدور احضاریه از متهم درخواست می نماید که در دادسرا حاضر شود. با حضور متهم در دادسرا و احراز هویت وی، نسبت به تحقیق از متهم اقدام می شود.
4. برگزاری جلسه رسیدگی
شعبه دادیاری یا بازپرسی پس از پایان تحقیقات، چنانچه دلایل کافی بر وقوع جرم و انتساب آن به متهم وجود داشته باشد، نسبت به تفهیم اتهام و اخذ آخرین دفاع از متهم اقدام می نماید و به متهم اعلام می کند که برای برائت یا کشف حقیقت هر اظهاری دارد به عنوان آخرین دفاع مطرح کند.
اگر متهم یا وکیل وی در آخرین دفاع، مطلبی را عنوان کند یا سند یا مدرکی ارائه نماید که در برائت وی یا کشف حقیقت مؤثر باشد، بازپرس یا دادیار شعبه موظف به رسیدگی می باشد. اما درصورتی که عمل مورد نظر قانوناً جرم بوده و دلایل کافی نیز برای انتساب جرم مزبور به متهم وجود داشته باشد، قرار جلب به دادرسی متهم صادر و سپس از سوی دادستان دادسرای مذکور کیفرخواست نیز صادر می گردد.
5. ارجاع پرونده به دادگاه کیفری دو
پس از صدور کیفرخواست از سوی دادستان دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ضرب و جرح، پرونده به دادگاه کیفری دو محل دادسرا ارسال و ارجاع می گردد. قاضی محترم دادگاه کیفری دو با توجه به جمیع تحقیقات انجام شده و کیفرخواست صادره اقدام به رسیدگی به پرونده نموده و درصورتی که جرم را محرز بداند، مجازات آن را طی حکم تعیین نموده و حکم را صادر می نماید.
همچنین درصورت درخواست شاکی (بزه دیده) اقدام به تعیین دیه یا ارش می نماید. البته لازم به ذکر است امکان تجدیدنظرخواهی از رأی دادگاه بدوی نیز وجود داشته و بعد از قطعی شدن رأی پرونده مجدداً به دادسرا اعاده شده و به دادیار اجرای احکام ارجاع می گردد تا نسبت به اجرای رأی صادره اقدام نماید.
مدت زمان شکایت ضرب و جرح
درخصوص طول زمان مراحل شکایت کیفری ضرب و جرح در دادسرا و دادگاه کیفری نمی توان زمان دقیقی را پیش بینی نمود چراکه روند رسیدگی دادسراهای مختلف و دادگاه های کیفری با یکدیگر متفاوت بوده و بعضاً برخی دادسراها به سرعت نسبت به رسیدگی به پرونده اقدام می نمایند و برخی نسبت به طولانی نمودن رسیدگی و پیچیده نمودن پرونده اقدام می کنند که بدون شک در این زمینه، حضور و وجود وکیل متخصص کیفری که سالیان طولانی در دادسراها و دادگاه های کیفری کسب تجربه نموده و مهارت های مربوطه را اخذ نموده است، می تواند راهگشای مسائل بسیاری باشد و از طولانی شدن روند دادرسی جلوگیری نماید.
طرح شکایت جهت ضرب و جرح و محدودیت های زمانی شکایت بعد از وقوع
طبق ماده 106 قانون مجازات اسلامی : « در جرائم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط میشود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه میشود. هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.»
لذا می توان گفت اگر بزه دیده از جرم ضرب و جرح ظرف یک سال از تاریخ این جرم اقدام به شکایت ننماید، حق شکایت کیفری وی ساقط می شود. البته این مرور زمان درصورتی جاری است که فرد مضروب تحت سلطه متهم نبوده باشد که چنانچه به هر دلیلی تحت سلطه متهم بوده باشد مثل آنکه زن شوهرداری که مورد ضرب و جرح شوهر واقع شده و امکان خروج از خانه را نداشته و بعد از یک سال می توانسته از خانه خارج شود، درصورتی که بعد از یک سال اقدام به شکایت کند، با توجه به اینکه تحت سلطه متهم بوده مشمول مرور زمان ماده 106 قانون مجازات اسلامی نخواهد شد و حق شکایت کیفری وی ساقط نمی شود.
نقش پزشکی قانونی در شکایت ضرب و جرح
بررسی و واکاوی گواهی های صادره از سوی پزشکان محترم سازمان پزشکی قانونی از جنبه های مختلف می تواند نقش بسزایی در اعتلای نظام کیفری داشته باشد چراکه کارشناسی صدمات بدنی و تعیین دیه آن و در نهایت صدور رأی دادگاه امری است که خود مصدوم هیچگونه تصور و قدرتی برای تشخیص حق قانونی خود ندارد.
در معاینات پزشکی قانونی ضرب و جرح ها به خصوص در مراحل اولیه، نظر پزشکی علاوه بر اینکه یک نظر کارشناسی است به عنوان شاهد و تأمین کننده دلیل، یک دلیل و سند و مدرک اثبات وقوع جرم هم ممکن است باشد فلذا صرفاً طریقیت ندارد بلکه در مواردی نیز موضوعیت دارد لذا لازم است کامل، جامع، مستدل و قابل بررسی در هر زمان توسط متخصصین امر باشد.
از آنجایی که در برخی موارد سازمان های بیمه گر موظف به پرداخت مبلغ دیه و ارش هستند، لذا پزشکان سازمان پزشکی قانونی میبایست در این فرایند نقش مؤثری داشته باشند. درخصوص شکایت ضرب و جرح ، گاهی در مرحله کلانتری و گاهی در مرحله دادسرا، مضروب جهت بررسی و معاینات پزشکی به پزشکی قانونی ارجاع می شود. به منظور دریافت نامه مربوط به پزشکی قانونی، بزه دیده از ضرب و جرح باید اسناد و مدارک لازم را تهیه کرده و به پزشک قانونی ارائه نماید. حال مهمترین اسناد و مدارکی که جهت دریافت این نامه لازم است به شرح ذیل می باشد:
- معرفی نامه از کلانتری یا دادسرای ذیصلاح
- مدارک هویتی شامل کارت ملی یا شناسنامه بزه دیده
- فیش پرداختی نزد پزشکی قانونی جهت انجام معاینات پزشکی
- پرونده های پزشکی
لازم به ذکر است هزینه معاینه پزشکی قانونی برای ضرب و جرح مطابق ماده 3 قانون تشکیل سازمان پزشکی قانونی می باشد که با توجه به تعرفه گذاری سازمان پزشکی قانونی هر ساله تعیین می گردد. نکته ای که وجود دارد این است که هزینه معاینه فرد بزه دیده در پزشکی قانونی علی الاصول برعهده خود بزه دیده است ولی درصورت صدور رأی قطعی به نفع بزه دیده ، وی می تواند این هزینه های ناشی از جرم را از متهم مطالبه و تقاضا نماید.
مراجع صالح رسیدگی به این شکایات
جرایم ارتکابی بر حسب عنصر مادی به چهار دسته جرایم
- آنی
- مستمر
- مرکب
- جرایم به عادت
تقسیم می شوند. بر حسب اینکه جرم ارتکابی از چه عنصر مادی تشکیل شده باشد، مرجع صالح رسیدگی به آن جرم نیز متفاوت خواهد بود.
جرم آنی عبارت از جرمی است که عنصر مادی آن در زمانی کوتاه واقع می شود برخلاف جرایم دیگر همچون مستمر، مرکب و به عادت. جرم آنی از لحاظ عنصر نتیجه می تواند مطلق یا مقید باشد. در جرایم آنی که عنصر مادی آن فاقد نتیجه و به طور جرم مطلق است، تشخیص صلاحیت دادسرا یا دادگاه چندان دشوار نخواهد بود و اغلب دادسرا یا دادگاه محل وقوع جرم یا رفتار مادی صالح به رسیدگی است.
ولی درخصوص جرایم آنی که عنصر مادی آنها دارای رکنی به نام نتیجه بوده و به صورت مقید می باشد، رویه مشخصی وجود ندارد. مثلاً اگر شخصی در بهبهان مورد «ضرب و جرح» واقع شود و به منظور درمان به آبادان منتقل شود و در آبادان «فوت» کند، آیا دادسرا و دادگاه بهبهان صالح به رسیدگی هستند یا دادسرا و دادگاه کیفری آبادان؟
در واقع در اینجا محل وقوع رفتار مادی که ضرب و جرح می باشد، در حوزه قضایی بهبهان بوده و با محل وقوع نتیجه که فوت می باشد متفاوت است چراکه محل وقوع نتیجه در آبادان بوده است. حال ملاک تشخیص صلاحیت در این موارد کدام است؟ در این موارد برخی آرای وحدت رویه صادر شده است که در مورد قتل عمدی در حوزه قضایی یک استان، صلاحیت با دادگاه کیفری یک آن استان است ولی درمورد قتل غیر عمدی دادگاه محل وقوع نتیجه ملاک خواهد بود.
پس اگر صرف ضرب و جرح واقع شده باشد و نتیجه آن فوت شخص نباشد، شخص شاکی بایستی به کلانتری محل وقوع ضرب و جرح مراجعه نموده و سپس به دادسرای محل وقوع نزاع و ضرب و جرح مراجعه نماید و در آخر پرونده به دادگاه کیفری دو محل وقوع دادسرا ارجاع می گردد.
اما اگر ضرب و جرح منجر به فوت گردد، چنانچه قتل عمدی باشد، در دادگاه کیفری یک مرکز استان رسیدگی می شود و چنانچه قتل غیرعمدی باشد، در دادگاه کیفری دو محل وقوع فوت رسیدگی می گردد.
هزینه شکایت جرم ضرب و جرح با وکیل و بدون وکیل
هزینه شکایت جرم ضرب و جرح بدون وکیل شامل هزینه شکوائیه، طرح دعوای کیفری و هزینه دفتر خدمات الکترونیک قضایی می شود که بر اساس تعرفه قوه قضائیه هر ساله مشخص می شود و مبلغ آن معمولاً کمتر از 3000,000 ریال خواهد بود .
اما درصورتی که قصد سپردن پرونده ضرب و جرح با توجه به پیچیدگی و گستردگی موضوعات آن به وکیل متبحر و متخصص کیفری را دارید، یک نرخ کلی برای وکیل ضرب و جرح وجود ندارد و این توافق بین موکل و وکیل است که ابتدای کار انجام گرفته و به عنوان حق الوکاله مشخص می شود. در این مورد وکلا بهترین راهنمایان و مشاوران شما خواهند بود.
مدارک مورد نیاز برای شکایت جرم ضرب و جرح
فرد آسیب دیده دیده از جرم ضرب و جرح به منظور اثبات آن میبایست به دلایل و مدارک محکمه پسند و متقنی استناد نماید تا در دادسرا و دادگاه رأی قطعی به نفع وی صادر گردد.
مدارک مورد نیاز جهت شکایت جرم ضرب و جرح و اثبات آن شامل:
- اقرار متهم
- شهادت شهود
- قسامه و علم قاضی
نکته لازم به ذکر آن است که شاکی جهت ارائه مدارک اثبات جرم ضرب و جرح، هیچگونه محدودیتی ندارد. مثلاً یکی از این مدارک که اهمیت بسزایی نیز دارد، نظریه پزشکی قانونی است که در قسمت های قبلی توضیح آن داده شد. همچنین دیگر مدرک معتبر نزد قاضی یا در دادسرا نزد دادیار یا بازپرس ، استشهادیه شهود می باشد.
به عبارت دیگر اگر در هنگام وقوع جرم ضرب و جرح شهودی در صحنه نزاع و درگیری شاهد و ناظر ضرب و جرح بوده باشند، با تنظیم استشهادیه مکتوب و امضای ذیل آن می توانند به عنوان شهود اقدام به شهادت نزد محکمه نموده و با این مدرک ، شاکی نسبت به اثبات جرم ضرب و جرح اقدام نماید.
از دیگر مدارک قابل ذکر می تواند تصاویر دوربین های مداربسته و یا فیلم های تهیه شده مستندبا دوربین های گوشی تلفن همراه و یا سند ها و مدارک دیگری که قابلیت استناد داشته باشد به عنوان ضمیمه شکوائیه باشد.
البته باید درنظر داشته که فیلم و عکس صرفاً ممکن است منجر به علم قاضی شده و به عنوان قرائن و امارات مورد توجه قرار گیرند و دلیل مستقلی جهت اثبات جرم ضرب و جرح نیستند بلکه ممکن است سبب اقناع وجدان قاضی و صدور حکم به مجازات متهم شود یا خیر.
نقش وکیل در دادخواست شکایت ضرب جرح
شکایت از جرم ضرب و جرح نیاز به رعایت تشریفات قانون آیین دادرسی کیفری و مقررات ناظر بر اجرای احکام کیفری دارد که بدون شک ، وکیل متخصص در امر کیفری با سال ها تجربه در دادسراها و دادگاه های مختلف و سواد و دانش بسیار می تواند با تنظیم شکوائیه حرفه ای و جمع آوری دلایل مورد نیاز به راهبرد صحیح پرونده به نحو کارآمد و مؤثر کمک کرده و سبب کوتاه شدن روند رسیدگی و سرعت بیشتر پرونده شده و حضور وکیل حرفه ای در دادرسی کیفری سبب رسیدگی عادلانه به امر شکایت ضرب و جرح خواهد شد.
مشاوره با وکیل در مورد پرونده ضرب و جرح
بدون شک ورود به پرونده های ضرب و جرح نیازمند اطلاع کافی و لازم از قوانین و مقررات مربوطه در حوزه کیفری است و داشتن چنین اطلاعاتی مستلزم مشاوره با وکیل متبحر در حوزه کیفری می باشد و بی گمان ورود به پرونده های ضرب و جرح بدون مشورت با چنین وکیلی می تواند سبب هدر رفت هزینه و زمان بسیار از شاکی شده و بدون آنکه به نتیجه مطلوب برسد، صرفاً زمان خویش را هدر داده و گاهی حتی از شکایت خویش صرف نظر نماید لذا بدیهی است مشاوره در هر امری به خصوص پیش از شکایت کیفری امری لازم و ضروری خواهد بود.
نمونه شکایت ضرب و جرح عمدی
تنظیم شکوائیه مربوط به ضرب و جرح دارای متن و قالب مشخص و معینی است که شاکی میبایست متن آن را مشابه متن ذیل که به عنوان نمونه ارائه می گردد تنظیم نموده و در قالبی که دفتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه می دهد نزد دادسرای محل وقوع جرم ارسال دارد تا از سوی دادسرا به کلانتری مربوطه جهت انجام تحقیقات مقدماتی ارجاع شود.
شاکی: نام و مشخصات کامل
مشتکی عنه: نام و مشخصات (تاحدی که شاکی اطلاع دارد)
موضوع: ایراد ضرب و جرح
دلایل و منضمات: 1. تصویر کارت ملی یا شناسنامه 2. شهادت شهود و استشهادیه 3. گواهی پزشکی قانونی 4. سایر مدارک و ادله
زمان وقوع جرم و مکان وقوع جرم: (زمان و محلی که جرم ضرب و جرح در آن واقع شده است)
شرح شکوائیه:
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه ……………
با سلام و تقدیم احترام
احتراماً به استحضار می رساند ا ینجانب ……………… در مورخه ……………. با مشتکی عنه فوق الذکر در محل ……. به نشانی ………………….. به دلیل …………… اختلاف پیدا کردیم و به وسیله ………….. از سوی ایشان مورد ضرب و جرح قرار گرفتم. لذا با استناد به نظر و گواهی پزشکی قانونی و شهادت شهود که ناظر و شاهد صحنه و واقعه ضرب و جرح بودند و سایر مدارک تقدیمی، تقاضای تعقیب کیفری و صدور حکم محکومیت مشتکی عنه را از آن مرجع محترم استدعا دارم.
با تقدیم سپاس و تجدید احترام