کلمه رجع یا رجوع به معنی بازگشت است. در اصطلاح طلاق رجعی طلاقی است که پیوند ازدواج در آن به طور کامل از بین نمی رود و تا زمانی که عده زن سپری نشده باشد مرد میتواند رجوع کند و زندگی زناشویی را بدون ازدواج مجدد ادامه دهد. یعنی زن و شوهر هر وقت بخواهند مجددا باهم زندگی کنند دیگر نیازی به خواندن صیغه عقد ندارند. زیرا طبق قانون مدنی در طلاق رجعی برلی شوهر در مدت عده حق رجوع است. در واقع زن تنها در مواردی که با بخشیدن مالی به شوهر رضایت او را برای طلاق جلب میکند میتواند با مطالبه مالی که به شوهر بخشیده است به او امکان دهد از حق رجوع استفاده کند و در صورت رجوع تا یک ماه فرصت ثبت آن امکان پذیر است که در غیر این صورت چنانچه برای ثبت آن اقدامی صورت نگیرد زوج مرتکب حبس تعزیری و یا جزای نقدی خواهد شد.
آثار طلاق رجعی
۱- پرداخت نفقه توسط مرد به همسر خود در دوران عده
۲- در صورت فوت یکی دیگری از او ارث خواهد برد.
۳- زن در دوران عده طلاق رجعی امکان ازدواج مجدد با فرد دیگری را ندارد.
۴- رابطه نامشروع زن در زمان عده با شخص دیگر در حکم رابطه زن شوهر دار است و غیر شرعی تلقی میگردد.
۵- مرد برای ازدواج مجدد خود با دیگری در زمان عده همسر سابق خود نیازمند به اجازه دادگاه است.
۶- مرد در دوران طلاق و در زمان عده همسر خود (یعنی زمانی که زن بعد از فوت شوهرش یا طلاق باید از ازدواج خودداری کند) حق ازدواج با خواهر یا خواهر زاده وی را ندارد.
طبق بند ۲ ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی اعمال خیار فسخ تنها قبل از انحلال ممکن است به همین دلیل بعد از طلاق رجعی و در زمان عده، شوهر حق فسخ ندارد و مطابق با ماده ۸ قانون امور حسبی جز در مواردی که با طبیعت طلاق منافات دارد مطلقه رجعیه درحکم زوجه است. رابطه مالی زن و شوهر در زمان عده طلاق رجعی همچنان پابرجاست زیرا قانون مدنی زن را در دوران عده در حکم زوجه میداند. ولی در امور غیر مالی قانون مدنی در زمان عده حکمی ندارد.
شرایط طلاق رجعی
ممکن است سوال پیش آید که چرا این نوع طلاق رجعی نام گرفته است. پاسخ کاملا روشن است زیرا به دلیل آنکه در این طلاق برای مرد حق بازگشت و رجوع وجود دارد این نوع طلاق را رجعی میگویند. طبق ماده ۱۱۴۸ قانون مدنی در طلاق رجعی رابطه نکاح با طلاق منحل میشود ولی به حکم قانون تا زمانی که زن در عده به سر میبرد آثار زوجیت و حقوق و تکالیفی ناشی از ازدواج جز در مورد رابطه جنسی ادامه میابد و به اصطلاح مطلقه رجعیه در حکم زوجه است. در این طلاق شوهر میتواند برای اعلام رجوع به دیگری وکالت دهد بنابراین طلاقی رجعی به سال می آید که ۲ مورد در آن رعایت شده باشد:
۱- بعد از طلاق زن موظف به نگه داشتن عده میباشد و نمی تواند بعد از جدایی دوباره به عقد مرد دیگری در آید.
۲- در زمان عده میشود از طلاق رجوع کرد بدون نیاز به اینکه عقد دوباره ای صورت بگیرد بنابراین بعد از رجوع میتوان زندگی مشترک را ادامه داد.
البته باید توجه داشت که در طلاق خلع و طلاقی که برای بار سوم صورت گرفته هم نگه داشتن عده نیاز است اما جزء طلاق رجعی به حساب نمی آید زیرا رجوع از طلاق به لحاظ قانونی امکان پذیر نیست.
شرایط رجوع در طلاق رجعی
رجوع از طلاق به اراده مرد اتفاق می افتد و جزء اعمال حقوقی به حساب میآید. بنابراین باید به وسیله رای اعلام گردد. طبق ماده ۱۱۴۹ قانون مدنی
۱- رجوع در طلاق به هر لفظ با فعلی حاصل میشود که دلالت بر رجوع کند مشروط به اینکه مقرون به قصد رجوع باشد به همین دلیل هر فعل یا سخنی که به طور معمول به منظور اعلام قصد شوهر و رجوع از طرف شوهر انجام گیرد رجوع از طلاق حساب میشود مثلا اینکه مرد کلامی محبت آمیز به زن بگویند یا اورا لمس کند برای همین طبق قانون مدنی “قصد رجوع” و یا “قصد نتیجه” برای تحقق رجوع لازم است پس صرف نزدیکی مرد یا زن بدون قصد رجوع برای تحقق آن کافی نیست.
۲- اطلاع زن از رجوع شوهر شرط تحقق ان نیست و تاریخ رجوع اعلان اراده شوهر مبنی بر قصد بازگشت به زن است و زن هم تنها از تاریخ آگاهی از رجوع مکلف به ایفاء وظایف زناشویی میباشد . پس اگر مردی بدون اطلاع همسر سابق خود از طلاق رجوع کند و این قصد را اعلام کند (ولو به گفتار یا عملی که نشان دهنده قصد رجوع باشد) کافیست تا از همان ابتدا پیوند زناشویی از سر گرفته شود. نکته حائز اهمیت ان است که طبق قانون مدت زمان برگشتن از طلاق یا زمان عده رجعی ۳ ماه است و این رجوع حتما باید ظرف یک ماه از تاریخ رجوع ثبت شود در غیر این صورت مرد ممکن است به مجازات عدم ثبت رجوع از طلاق محکوم و مجازات شود.
مدت عده در طلاق رجعی
عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او قطع شده نمی تواند همسر دیگری اختیار کند و رجعی بودن طلاق باعث به وجود آمدن آثاری در مدت عده میشود زیرا همانطور که بیان شد زن هنوز در حکم زوجه مرد است. طبق ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی عده طلاق ۳ طُهر است یعنی زن باید از زمان وقوع طلاق ۳ بار دوران پاکی بعد از عادت زنانگی را تمام کند و اگر زنی به علت بیماری و غیره عادت ماهیانه نشود باید به مدت ۳ ماه عده طلاق رجعی نگه دارد. این حکم در مورد نکاح دائم است ولی در نکاح موقت له موجب ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در غیر حامل( یعنی زنی که باردار نباشد) ۲طُهر است یعنی ۲ بار پاکیزگی بعد از عادت ماهیانه مگر اینکه زن به علت بیماری ویا غیره عادت ماهیانه نبیند که در این صورت مدت عده ۴۵ روز است. در مورد زنانی هم که باردار هستند به موجب همان ماده عده آنان تا زمان وضع حمل آنها میباشد.
اقسام عده
عده دارای اقسام مختلفی از جمله عده وفات، عده طلاق( طلاق باکره یا یائسه و طلاق غایب مفقود الاثر )، عده فسخ نکاح، عده نزدیکی به شبهه، عده بذل یا انقضاء مدت در نکاح منقطع که هر کدام از اینها ویژگی خاص خود را دارند.
طبق ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی در عده طلاق باکره زنی که بین او و شوهرش نزدیکی نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق وجود دارد و نه عده فسخ نکاح ولی عده وفات در هر دو باکره و یائسه باید رعایت شود. عده طلاق در غایب مفقود الاثر زنی که شوهراو غایب مفقود الاثر بوده و حاکم اورا طلاق داده باشد طبق ماده ۱۱۵۶قانون مدنی باید از تاریخ طلاق عده وفات نگه دارد.
در طلاق دائم مطابق قانون مدنی و طلاق نزدیکی به شبهه یعنی زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند نگه داشتن عده لازم و ضروری است. در عده وفات با فوت مرد نیز زن ملزم به نگه داشتن عده میشود که هم در نکاح دائم و هم منقطع چهارماه و ده روز است و در عده بذل و یا انقضاء مدت کمی کمتر از سایر عده هاست.
انواع طلاق رجعی
۱- طلاق به درخواست مرد که همان طلاق رجعی محسوب میشود. طبق ماده ۱۱۳۳قانون مدنی مرد میتواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را نماید هرچند به دلیل جلوگیری از وقوع آن و به خاطر حمایت از کانون و نهاد خانواده این موضوع دارای محدودیت های زیادی شده است. اما همچنان طلاق یکی از حقوق قانونی زوج میباشد که یکی از مهم ترین انواع طلاق است اما در این نوع طلاق تا زمانی که عوه زن به پایان نرسیده باشد برای نرد حق رجوع است و بدون نیاز به عقد مجدد مرد میتواند باز به زندگی با همسر خود برگردد به همین دلیل طلاق به درخواست مرد طلاق رجعی نام دارد.
۲- طلاق خلع و مبارات در صورتی که زن رجوع به عوض کند. در توضیح طلاق خلع و مبارات که یکی از انواع طلاق هستند زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد و یا کراهت هر دو طرف از همدیگر به ترتیب خلع و مبارات نام گرفته است باید دانست که در این نوع از طلاق زن برای اینکه نظر مرد را برای طلاق جلب کند و رضایت اورا بدست بیاورد میزان مشخصی از مال را به مرد میدهد که این نوع طلاق بائن( غیر قابل رجوع) محسوب میشود اما نکته اینجا دراین است که اگر زن از وجهی که به شوهر خود داده است رجوع کند و آن را از شوهرش پس بگیرد طلاق بائن که غیر قابل رجوع است تبدیل میشود به طللق رجعی و به اصطلاح قابلیت رجوع پیدا میکند. یعنی زن با پس گرفتن وجوه پرداختی خود از شوهر این امکان را به مرد میدهد که از طلاق رجوع کند و برگردد. بنابراین طلاق خلع و مبارات بعد از رجوع زن از بذل مال به طلاق رجعی مبدل میشود.
مهریه در طلاق رجعی
در پاسخ به سوالی که در اینجا ممکن است برای خیلی ها پیش بیاید اینکه ایا بعد از طلاق رجعی زن میتواند مهریه خود را دریافت کند باید گفت که رحوع به مهریه باید در زمان عده انجام شود یعنی زمانی باشد که مرد امکان رجوع به زوجیت را داشته باشد و الا رجوع زن بی اثر خواهد بود. بنابراین زنانی که عده ندارند حق رجوع و گرفتن مهریه بخشیده شده خود راهم ندارند.
صیغه طلاق رجعی
طلاق باید به صیغه عربی صحیح و به کلمه طالق خوانده شود و ۲ مرد بالغ و عاقل آن را بشنوند نیز خود مرد(طلاق دهنده) باید عاقل و بالغ باشد و طلاق از روی اکراه و اجبار صورت نگیرد که در این صورت باطل میشود. همچنین طلاق دهنده که مرد است باید قصد داشته باشد. صیغه طلاق باید با رعایت تمام شرایط آن از سوی مرد برای یک بار خوانده شود و نیاز به تکرار ندارد در این صورت جدایی زوج و زوجه انجام میگیرد و به یکدیگر نامحرم میشوند. ولی اگر صیغه طلاق ۳ بار خوانده شود و بعد از هر مرتبه رجوع انجام شود طلاق شکل دیگری پیدا میکند و بائن محسوب میشود که احکام خاصی دارد .چنانچه مرد نتواند صیغه طلاق را به زبان عربی بخواند به هر لفظی که مرادف با صیغه عربی آن است از هر لغتی باشد میتواند طلاق دهد.
مراحل ثبت طلاق رجعی
ثبت طلاق رجعی منوط به ارائه گواهی کتبی و حداقل ۲ شاهد است مبنی بر ساکن بودن زن مطلقه در منزل مشترک تا پایان زمان عده. در صورت عدم رجوع از طلاق صورت جلسه ای مبنی بر ثبت طلاق تکمیل میگردد و طلاق ثبت میشود. این صورت جلسه باید به امضای سر دفتر، خود زوجین و یا نماینده های انها و دو شاهد طلاق برسد.
بنابراین در صورت انقضای مدت عده و روشن شدن این موضوع که رجوع در آن وجود ندارد یعنی عدم احراز رجوع طلاق ثبت میشود. توجه داشته باشید که عدم حضور زن مانعی برای ثبت طلاق از طرف مرد نیست زیرا زمانی که دفتردار اخطاریه حضور برای زن فرستاد ولی باز هم زن مراجعه نکرد بدون حضور او صیغه طلاق جاری و به اطلاع او خواهد رسید و در صورتی که مرد برای ثبت طلاق به دفترخانه مراجعه نکند از اجرای صیغه طلاق خودداری نماید، صیغه طلاق بدون حضور مرد جاری میشود و دستور ثبت آن به دفتر ثبت طلاق داده میشود البته این در مواردی است که زوجه وکالت در طلاق داشته باشد.